۱۷ شهریور ۵۷، یکی از روزهای مهم در تاریخ انقلاب اسلامی است. رژیم پهلوی با کشتاری که در این روز به راه انداخت، چهره بیرحم و ضدانسانی خود را نشان داد و چند ماه بعد از این حادثه، از بین رفت. زنان در این روز، مانند باقی روزهای انقلاب، دوشادوشِ مردان حضوری فعال داشتند و به گواهی تاریخ، اولین شهید زنِ انقلاب در این روز به شهادت رسید.
‌
✌️ زنان در این روز علاوه بر حضور در تظاهرات و تجمع میدان ژاله، به مداوای مجروحین پرداختند و حتی بعضی از زنان، دوربین به دست، تصاویر این روز تاریخی را ضبط کردند.
امام خمینی در پیامی که به مناسبت این روز دادند از زنان با تعبیر “شیرزنان” یاد کردند.
‌
❇️ شهید مرتضی مطهری نیز در یکی از سخنرانی‌هایشان درباره نقش زنان در این روز می‌گویند: “در روز ۱۷ شهریور در میدان شهدا آنطور که نقل می‌کنند و فیلم‌ها نشان می‌دهند، زنها بیشتر از مردها شهید دادند و این زنها بودند که در میدان شهدا نشستند و مورد رگبار ظالمانه دشمن قرار گرفتند و چقدر زن در آنجا شهید شد و این فاجعه ۱۷ شهریور نقطه عطف عجیبی در این انقلاب اسلامی بود”
‌
🌺 زنان علاوه بر حضور فیزیکی خود در حوادث انقلاب، نقش مهمی در ترغیب و تشویق مردان برای حضور در صحنه و مبارزه با رژیم پهلوی داشتند. اگر زنان نقشِ اجتماعی خود را فراموش می‌کردند ممکن بود انقلاب به سرانجام نرسد. همانطور که امام خمینی در یکی از صحبت‌هایشان فرمودند: “ما نهضت خودمان را مدیون زن‌ها می‌دانیم”
‌

این مطلب برای “خامنه‌ای‌ریحانه” نوشته شده است.

زنان در انقلاب مشروطه نقش پررنگی داشتند و حتی در بعضی موارد سلاح نیز به دست گرفتند و حرکت‌های آنان باعث تحولات و تصمیمات بزرگی در آن روزها شد.

زمانیکه عده‌ای از مردم در حرم شاه‌عبدالعظیم به نشانه اعتراض تحصن کرده بودند، تعدادی سرباز مسلح در آنجا وظیفه داشتند که به‌زور اسلحه، مردم را پراکنده کنند. زنان بالای بام حرم رفتند و سنگ‌هایی آماده کردند تا اگر سربازان تیراندازی کردند و آسیبی به حرم و مردم وارد کردند، آنها را سنگ‌باران کنند.

با اوج گرفتن قیام، مبارزان مشروطه، برای خرید اسلحه و دیگر هزینه‌های مقاومت احتیاج به منابع مالی داشتند. زنان با فروختن وسائل منزل یا جواهرات‌شان به کمک مشروطه‌خواهان رفتند. در تاریخ آمده «بعد از فتح اصفهان به دست سواران بختیاری، عده‌ای از زنان به انجمن ایالتی اصفهان رفته و زیورآلات خود را هدیه کردند. در این میان، زنی کاسه‌ای مسی را که تنها دارایی او بود، به مشروطه خواهان تقدیم کرد».

پس از پیروزی مشروطه‌خواهان، کشور ناچار بود برای تامین مخارج خود از انگلیس و روس وام بگیرد. دولت و مردم با این تصمیم مخالف بودند. بنابراین تصمیم به تاسیس بانک ملی گرفتند. تاسیس و راه افتادن بانک احتیاج به پول داشت. زنان برای تامین این هزینه‌ها وارد میدان شدند و طلاهای خود را فروختند. در تاریخ آمده است زنی از قزوین در نامه‌ای که برای رئیس مجلس فرستاده بود، نوشت: «مقدار ناقابل از زیورآلات خودم را که برای ایام سخت ذخیره کرده بودم، به جهت بانک ملی می‌فرستم. اشیای اهدایی را اعضای محترم بانک ملی، به امانت و شرافت بفروشند، سهم بانک بخرند و برایم روانه کنند». مشهور است زنی بیوه که پسر کوچکی نیز داشت و مال زیادی نداشت، سه تکه از وسائل خانه‌اش را فروخت و با پولش سهمی از بانک خرید.

دوره مشروطه چندان به درازا نکشید و کار مشروطه‌خواهان و دربار به بن‌بست رسید. محمدعلی شاه مجلس را به توپ بست. جوانان مشروطه‌خواه که برای دفاع از مجلس مانده بودند به ضرب گلوله کشته شدند. فضا طوری بود که مردان جرات نمی‌کردند به جنازه‌ها نزدیک شوند و آنها را از روی زمین بردارند. زنان در این موقعیت نیز به میدان آمدند و جنازه‌ها را برداشتند و از میدان خارج کردند.

بعد از به توپ بستن مجلس، نماینده‌ای از طرف محمدعلی شاه برای تصرف تبریز به آنجا رفت. تبریز یازده ماه در محاصره بود. در این یازده ماه زنان در هر زمینه‌ای که می‌توانستند به مشروطه‌خواهان و انقلابیون کمک کردند. از پختن غذا و دوختن لباس برای آنان تا پرستاری و آماده کردن ادوات جنگی و حتی جنگیدن با لباس مردانه! در منابع تاریخی، نقلی از یکی از زنان تبریزی آمده است که گفته: «در بحرانی‌ترین روزهای قیام، مجبور بودیم برای رعایت پنهان‌کاری، تکه‌های نان را زیر چادر به شکم‌مان ببندیم و به سنگر مجاهدان برسانیم»

برای مطالعه بیشتر در زمینه انقلاب مشروطه و تاریخ ایران در آن برهه می‌توانید به این کتاب‌ها مراجعه کنید:
مشروطه شناسی، موسی نجفی، نشر آرما
فراز و فرود مشروطه، سید مصطفی تقوی، موسسه تاریخ معاصر ایران
تاریخ تحولات سیاسی ایران، دکترموسی نجفی و دکتر موسی حقانی، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران

این مطلب برای “خامنه‌ای‌ریحانه” نوشته شده است.

نباید تصور کرد که با پیشرفت مدنیت، مقام زن هم بتدریج بالا رفته است؛ حقیقت امر این است که (در طول تاریخ) زیادتر بودن حس همکاری زن، در تغییر وضع اجتماعی او بیشتر موثر بوده تا تربیت فرهنگی مردان!

تاریخ تمدن، جلد اول

ویل دورانت

صفحه ۴۲

انسان از روی کمال میل و رضای خاطر، یک حیوان سیاسی نیست. انجمن کردن انسان با نظایر خود، بیش از آنکه نتیجه میل و رغبت وی باشد، برخاسته از عادت و غریزه تقلید و فشار اوضاع و احوال است.

وی آن اندازه که از تنهایی می‌ترسد، به اجتماع رغبت ندارد؛ از آن جهت با دیگران کنار می‌آید که تنهایی برای او خطر دارد و بسیاری از کارهاست که چون چند نفر باهم شوند، بهتر صورت میپذیرد؛ ولی از صمیم قلب، موجودیست گوشه‌گیر و انزواطلب که شجاعانه خود را در برابر جهان آماده نگه میدارد.

اگر انسان متوسط الحال میتوانست به میل طبیعی خود رفتار کند، هرگز حکومتی در جهان بر سرکار نمی‌آمد. هم‌اکنون نیز انسان با حکومت مخالف است و آن را چون یوغی گران بر گردن خود می‌پندارد؛ مالیات را با مرگ یکی تصور میکند.

اگر پیوسته خواستار قوانین تازه است، از آن جهت است که این قوانین را برای همسایه لازم می‌شمارد و اگر او را به حال خود گذارند، هرج و مرج طلبی است که خود از آن خبر ندارد و گمان می‌کند که قوانین از لحاظ شخص او چیزهای کاملا زایدی است.

تاریخ تمدن _ ویل دورانت

جلد یک صفحه ۲۸

زمانی آدم‌خواری در میان قبایل اولیه تقریبا عمومیت داشته است؛ این عادت را در میان ملت‌هایی که از لحاظ تاریخ متاخر هستند، از قبیل ایرلندیان و ایبریاییان و پیکتها و حتی نزد مردم دانمارک در قرن یازدهم سراغ داده‌اند.
در بسیاری از نواحی گوشت انسان، عنوان کالای بازرگانی داشته و مردم مطلقا اطلاعی از مراسم کفن و دفن میت نداشته‌اند.
در کنگوی علیا مرد و زن و بچه را به عنوان گوشت قصابی آشکارا خرید و فروش می‌کرده‌اند.
در جزیره بریتانیای جدید گوشت انسان را مانند گوشت حیوانات در دکان‌های قصابی به قناره می‌زدند و به فروش می‌رساندند و در بعضی از جزایر سلیمان اسرای انسانی، مخصوصا زنان را، مانند خوک می‌پروریدند و برای کشتن در روزهای جشن و مهمانی آماده نگاه می‌داشتند.

تاریخ تمدن – ویل‌دورانت
جلد اول – صفحه پانزده

این روز‌ها هم دوباره حسرت خوردم بر اینکه تاریخ را زیاد نمی‌دانم.

اگر تاریخ می‌دانستم، امروز می‌توانستم، اهانت‌هایی که در طول تاریخ به مسلمانان شده است را بشمرم.

سلمان رشدی و آن مردک کاریکاتوریست را که یادمان هست، حمله به عراق و افغانستان را هم. دایره مسلمانی را کوچک‌تر کنیم، تخریب گنبد و بارگاه سامراء و صعده و …

ولی به همه‌ی این‌ها که نگاه می‌کنم، فایده و خدمتی! که به جامعه مسلمانان شده در ادامه‌ و واکنش به آنها، خیلی بیشتر از ضررها و ضربه‌هایی است که زده شده.

مهم این است که خودمان چقدر از این اتفاقات درس بگیریم و استفاده کنیم.

“آقا” در پیام‌شان جمله داشتند و گفتند: «حادثه‌ی اهانت به قرآن و پیامبر  عظیم‌الشأن صلی‌الله‌علیه‌وآله، با همه‌ی تلخی، در دل خود حامل بشارتی بزرگ است. خورشید پرفروغ قرآن روزبه‌روز بلندتر و درخشنده‌تر خواهد شد»

این چند روز، مطالب زیادی درباره‌ی این واقعه خواندم، مطالبی که اکثراً عالی نوشته شده بودند، طرح‌هایی که زده شد، مقالات و اعتراضات. همین‌که این موج و این احساس ایجاد شد در وبلاگستان، به نظر من یکی از اثرات مثبت بود، همین که به یاد ما آمد تا در وبلاگ‌هایمان برای قرآن بنویسیم و از قرآن بخوانیم و بگوئیم؛ همه این‌ها خوب بود و خوب‌تر این است که این راه را ادامه دهیم، در همین وبلاگستان خودمان حداقل؛ مثل این پیشنهاد.

اینکه ما، به‌خاطر این واقعه، تلنگری خورده‌ایم خوب است ولی نه این شود که باز بنشینیم تا گستاخی و توهین دیگری. از همین امروز و همین حالا باید شروع کرد. ان‌شا‌الله

بعد‌نوشت: این متن را چندین! روز است که نوشته‌ام ولی انتشارش افتاد به امروز. الان هم دیر نشده راحیل.

فقط عده معدودی می دانستند که این کار حسابی ، گرفتن سفارت آمریکا در اعتراض به پناه دادن به شاه است.

جمعیت پای دیوار سفارت که رسید، چند تا پلاکارد رفت بالا و دانشجوها یکی یکی به هم علامت دادند. چند نفر از دیوار رفتند بالا و از آن طرف، در را باز کردند.
دانشجوها ریختند داخل.

خودشان مواظب بودند که غیردانشجو بینشان نباشد. گروهی از بچه های علم و صنعت موافق نبودند و رفتند. جمعیت همین طور داشت نگاه می کرد و شعار می داد.

دانشجوها از راه زیرزمین، وارد ساختمان اصلی سفارت شدند. تنها مقاومت آمریکایی ها شلیک چند گلوله گاز اشک آور بود.
ظرف دو ساعت، همه جا دست بچه ها افتاد.
مانده بود گاوصندوق سفارت. بعد که توانستند آن را باز کنند، دیدند گاوصندوق نیست و ساختمانی دیگر است که ظاهرا مرکز اسناد بوده است. اسنادی که مقدار زیادی شان با دستگاه رشته رشته شده بود.

دانشجویان، همه این ها را در پنج  اطلاعیه ای که همان روز منتشر کردند، برای مردم توضیح دادند.
در اطلاعیه اول، اسم خودشان را این طور اعلام کرده بودند: دانشجویان مسلمان پیرو خط امام.

آن ها خواسته خود در قبال آزادی گروگان ها را استرداد شاه از سوی آمریکا عنوان کرده بودند.
واکنش آمریکا تند و شتاب زده بود. آن ها بلافاصله اعلام کردند که شاه متحدشان بوده و هرگز متحدشان را رها نخواهند کرد.

روزهای بعد، کارتر، رئیس جمهور وقت آمریکا دستور متوقف کردن واردات نفت ایران و نیز بلوکه کردن دارایی های ایران در بانک های آمریکا را داد.

۱۸۳ مأمور ایران در آمریکا اخراج شدند و دانشجویان ایرانی مقیم آمریکا هم تحت فشار قرار گرفتند. اما پیام امام خمینی به دانشجوها، خیلی ساده بود: همان جا بمانید که خوب جایی را گرفته اید.
دولت موقت و شورای انقلاب، موافق ادامه حضور دانشجوها در سفارت نبودند. اما امام خمینی از دانشجوها حمایت می کرد.

فردای روز تسخیر، امام در یک سخنرانی عمومی گفت:  آمریکا توقع دارد که شاه را ببرد به آن جا برای توطئه. پایگاهی برای توطئه درست کنند و جوان های ما بنشینند و تماشا کنند؟!
امام اعلام کرد گروگان ها باید در دست خود دانشجوها باقی بمانند و روز بعد، فرزندش سیداحمد خمینی را هم به میان دانشجوها فرستاد.

سیداحمد خمینی در پاسخ به سؤالات خبرنگاران گفت:   از نظر ما، دانشجویان ما سفارت کشور دیگری را اشغال نکرده اند، بلکه آن ها مرکز جاسوسی آمریکا را گرفته اند. اشاره او به اسناد محرمانه ای بود که قبل از رشته رشته شدن، به دست دانشجوها افتاده بود و یا توسط دانشجویان پرشور، بازسازی و کشف رمز شده بود.
این اسناد که به تدریج منتشر می شد، خبر از مداخلات و نیز جاسوسی های آمریکا در امور ایران می داد. اطلاع مردم از این امر، فضای عمومی کشور را ضدآمریکایی تر از پیش کرد.

مردم، هر روز و هر شب، جلوی سفارت آمریکا جمع می شدند و در حمایت از دانشجوها و علیه آمریکا شعار می دادند. خود مردم به سفارت آمریکا لقب داده بودند لانه جاسوسی.

ماجرای گروگان گیری از آن چیزی که ابتدا در ذهن دانشجوها بود، یعنی یک حرکت سمبلیک اعتراض آمیز، خیلی جدی تر و خیلی طولانی تر شد.

دانشجوها در مدت بیشتر از یک سال، درسشان را بالای سر گروگان ها می خواندند، اسناد به دست  آمده را مرتب و منتشر می کردند، و چشم انتظار تصمیم امام در مورد گروگان ها بودند.

مذاکرات گسترده و طولانی ای بین مقامات ایرانی و آمریکایی ها و واسطه ها شکل گرفت. پای سازمان ملل به میان آمد و دبیرکل سازمان ملل، شخصا به تهران سفر کرد.
شاه را از آمریکا به پاناما و مصر فرستادند.
مجامع بین المللی، هرچند دیر ولی بالاخره قبول کردند که باید به اتهامات شاه در مورد نقض حقوق بشر رسیدگی کرد.

آمریکا به دیوان لاهه شکایت برد.
دیپلمات های هلندی و سوئیسی برای میانجی گری پیشقدم شدند. این وسط، آمریکا یک عملیات نظامی ناکام هم انجام داد که اوضاع را وخیم تر کرد. طوری که وقتی شاه در ۵ مرداد ۵۹ در مصر، از سرطان مرد، هنوز کسی به حل مسأله اطمینان نداشت.

جیمی کارتر به خاطر ناتوانی در پایان دادن به بــحــران، انتـــخـــابــات ریاست جمهوری را به رونالد ریگان که وعده اش آزادی گروگان ها بود، واگذار کرد.
در ایران هم دولت موقت به دلیل همسو نشدن با خواست ملت در این مسأله، کارش به استعفا کشیده بود.
مذاکرات بین نمایندگان ریگان و مجلس شورای اسلامی که به دستور امام، عهده دار حل مسأله شده بود، با میانجی گری دولت الجزایر، وارد فاز جدیدی  شد.
عراق، جنگ را شروع کرده بود و ایران می خواست با رفع توقیف از اموالش، مسأله را هرچه زودتر تمام کند. سرانجام آمریکا راضی به پرداخت ۷۰ درصد وجوه نقدی بلوکه  شده ایران شد و نهایتا روز ۳۰ دی ۵۹ (۲۰ ژانویه ۱۹۸۱) مقامات ایرانی، گروگان ها را تحویل دولت الجزایر دادند.

وقتی ماجرا تمام شد، هم گروگان گیرها و هم گروگان ها حسابی معروف شده بودند.

اما ۵۲ نفر دیگر، ۴۴۴ روز، گروگان دانشجوها ماندند.

تعداد کمی از آن ها پس از آزادی، به کار در وزارت خارجه ادامه دادند.
چندتایی شان بعدها یک انجمن ضدجنگ درست کردند که علیه اقدامات نظامی آمریکا تبلیغ می کند. چندتایی شان هم در سال ۲۰۰۰ خواستند علیه ایران در دادگاه های بین المللی، اقامه دعوی کنند که بقیه با آن ها همراهی نکردند.

منبع همشهری جوان