1. چند هفته قبل، مادر و خواهرم با اعتماد به یکی از تبلیغات تلویزون یک وسیله برای آشپزخانه‌شان خریدند که از کپک زدن رب جلوگیری کند؛ ولی هر دو ناراضی بودند و می‌گفتند باز هم رب‌هایشان با وجود استفاده از آن وسیله کپک زده است! در واقع گول تبلیغات رنگارنگ و غیرواقعی را خوردند و متضرر شدند!
2. در تلگرام تبلیغ یک کانال زیورآلات دست‌ساز برایم آمد؛ وارد کانال شدم تا نگاهی به محصولاتش بیندازم. دستبند سنگ اصل عقیق پانزده هزار تومان!  گردنبند فیروزه اصل قیمت بیست و پنج هزار تومان! و زیر همه عکس‌ها و جملات تاکید شده بود همه سنگ‌ها اصل هستند. حساب و مقایسه کردم قیمت یک نگین انگشتر عقیق اصل، که چند سال قبل قیمت کرده بودم، را با دستبندی که با چندین دایره قرمز رنگ  عقیق‌مانند درست شده بود به قیمت پانزده تومن؛ نتیجه و مقایسه خنده‌دار بود! قیمت نگین چند برابر همه‌ی آن سنگهای دستبند بود!
3. چند نفر از دوستانم با یکدیگر جمع شده‌اند و محصولاتی مانند روسری و ساق و ملزومات حجاب از طریق اینترنت و شبکه‌های اجتماعی می‌فروشند. عکس‌های کارهایشان را دیده بودم و از چند کارشان خوشم آمده بود ولی چون اهل خرید اینترنتی نیستم، صبر کردم تا روزی که حضوری ببینمشان و خرید کنم. ولی حضوری هم نتوانستم جنسِ مورد علاقه‌ام را بخرم چرا که رنگش با آنچه در عکس و فضای مجازی دیده بودم، متفاوت بود! الحق با فتوشاپ خیلی قشنگ‌تر و زیباتر شده بود!

این سه مورد، مواردی بود که در این چندوقت با آنها مواجه شدم و موقع نوشتن این یادداشت به یادم آمدند. احتمال خیلی زیاد( و البته متاسفانه) موارد بیشتری مانند اینها وجود دارد و با آنها روبرو میشویم. اگر اسم این نوع معاملات دزدی نباشد، دروغ و گول زدن مشتری که هست!

یادم است در فقه بابی داشتیم به اسم متاجر و احکام معاملات، مباحثی داشتیم به اسم خیار تدلیس، خیار غبن، خیار عیب؛ احتمالا مثل حافظه‌ی من که تعریف کامل و دقیق آنها را فراموش کرده و فقط هاله و معنی اندکی از هرکدام را به یاد دارم، بازار خرید و فروشمان هم اینها را و صداقت و راستگویی را فراموش کرده!

پ ن: دوستی داشتم که پدرش از نوجوانی وارد بازار و کسب و کار شده بود، الان تاجر موفقی است، از قول پدرش تعریف می‌کرد که آن زمان‌ها (نوجوانی پدرش) هرکس که می‌خواست وارد بازار کسب و کار شود اول کتاب مکاسب شیخ انصاری و باب متاجر لمعه را باید می‌خواند و با تمامی احکام و قوانین خرید و فروش آشنا میشد و بعد کارش را شروع میکرد.

بعضی از آدم‌ها خیلی از اوقات درباره‌ی موضوعی که اطلاع کاملی از آن ندارند، اظهار نظر می‌کنند؛ خیلی وقت‌ها خودشان میدانند که اطلاعات‌شان ناقص و نیمه است ولی باز هم به اظهارنظرشان ادامه می‌دهند. گاهی اوقات از ناقص بودن اطلاعاتشان خبر ندارند و فکر میکنند همین که می‌دانند و اطلاع دارند، درست است و همه‌ی واقعیت‌؛ اشتباه بودن اطلاعات را  از این مقوله و نوشته جدا کنید که بحث ما سر این موضوع نیست.

دلیلِ این نا‌آگاهی و کم‌آگاهی خیلی اوقات بخاطر حجمِ گسترده‌ی اطلاعاتی‌ست که انسان با آنها مواجه میشود و به همین خاطر حوصله‌ی خواندن و شنیدن بیشتر و دقیق درباره‌ی آن موضوع را ندارد، دلیل‌های دیگری مثل عدمِ علاقه، بی‌حوصلگی و تنبلی، بیهوده و مسخره دانستن آن موضوع و …نیزمی توانند در این مساله دخیل باشند. حالا شما تصور کنید یک دانش‌آموز مسلمان را که خیلی از مسائل و احکامِ دینی را در مدرسه یاد گرفته و آموزش دیده است ولی به یکی از دلایلی که بالا نوشتم، آنها را در حدِ یک تعریف و جمله‌ یاد گرفته و دنبالِ بیشتر دانستن درباره‌ی آن موضوع نبوده و وقتی وارد جامعه شده و با یکی از مصداق‌های آن موضوع مواجه شده، آن مصداق را با تعریفِ ناقص‌‌ی که در ذهن‌ش داشته می‌بیند و درباره‌اش نظر میدهد، سخنرانی میکند، کتاب می‌نویسد، فیلم میسازد، حکم میدهد و ….

نمونه‌ی مطلب‌ی که نوشتم را در جامعه بسیار مواجه شدیم، مثلا کسی که از امربمعروف و نهی از منکر فقط یک تعریفِ “دعوت و امر دیگران به کارهای خوب و منعشان از کارهای بد و غیرشرعی” را یاد گرفته است و بر مبنای همین تعریف، عمل میکند و هیچ وقت شرایط این دو فروع دین را نپرسیده ونخوانده است و نمی‌داند کجا این دو امر واجب میشود و کجا نه! یا مثلا کسی که معنی دقیق “ریا” را نمی‌داند و هرجائی خودش تشخیص داد، از آن استفاده میکند؛ هم‌چنین مصداق‌تراشی برای غیبت و تهمت از همین مقوله است.

یکی از نمونه‌هایی که در محیط مجازی چندمورد با آن مواجه شدم‌ام مصداق‌یابی برای واژه‌ی احتکار بود  در مورد خرید و فروش دامنه‌های اینترنتی!

در دنیای مجازی برای داشتن یک سایت یا وبلاگِ مستقل باید دامنه‌ یا همان دامین خریداری کنید؛ قیمتِ دامین‌های داخلی (ir) در حدود هشت هزار تومان است و دامین‌های خارجی (com , net , org ) در حدود چهل هزار تومان. هر دامین با دیکته‌ی خاص خودش تنها یکبار و به یک نفر فروخته می‌شود و اگر شخص دومی خواستار همان دامین باشد، باید از خریدار اول، درخواست فروشِ دامین را بکند. مثلا دامنه‌ی vaadi.ir به من فروخته شده و شخصِ دیگری نمی‌تواند مالک این دامنه شود مگر اینکه من حاضر به فروش این دامنه به آن شخص شوم.

همین موضوع باعث شده است بعضی از آدم‌ها به خرید کلی دامنه‌های اینترنتی بپردازند و آنها را بدون استفاده نگاه دارند تا زمانی که مشتری‌ای برای آن دامین پیدا شود، قیمتی چند برابر قیمت اولیه‌ی آن به مشتری پیشنهاد دهند؛ یا اینکه دامنه‌ را خریداری می کنند نه به منظور گران تر فروختن آن، ولی اگر برای دامنه‌شان مشتری پیدا شد، آن را به چند برابر قیمت می‌فروشند بعضی از افراد فعال فضای مجازی این موضوع را، خصوصا مورد اول، مصداق احتکار و گران‌فروشی می‌دانند و در سایت‌ها و نوشته‌هایشان این موضوع را بیان کرده‌اند.

برای مشخص شدنِ این موضوع به نظرم بهتر است تعریف فقهی “احتکار” را بیان کنیم:  احتکار در لغت به معنای نگهداری طعام به انتظار گران شدن آن را گویند. در اصطلاح فقهی نیز احتکار عبارتست ازحبس گندم، جو، خرما، کشمش و روغن حیوانی و[خودداری] از فروش آنها.

با همین معنی شاید تکلیف موضوع مورد بحث ما مشخص باشد ولی برای اطمینان بیشتر و چون نظرات مراجع ممکن است متفاوت باشد، این موضوع و سوال را از سایت‌های مراجع مختلف پرسیدم:

متن سوال

پاسخ‌هایی که دریافت کردم: (روی عکس‌ها کلیک کنید تا تصویر را بزرگ ببینید)

پاسخ دفتر آیه الله خامنه ای

پاسخ دفتر آیه‌الله سیستانی

پاسخ دفتر آیه‌الله مکارم

پاسخ دفتر آیه‌الله صافی گلپایگانی

از نظر آقای خامنه‌ای و آقای صافی این مورد اصلا مصداق احتکار نیست و مانعی ندارد، از نظر آقایان سیستانی و مکارم نیز نباید با قوانین و مقررات جامعه مخالف باشد که من قانونی دراینباره ندیده ام.

امیدوارم دوستان، قبل از مطالعه و سوال از مرجع تقلیدشان، حکم و فتوای فقهی ازخودشان صادر نکنند.

برای سایت مراجع دیگر نیز ایمیل فرستادم ولی پاسخی دریافت نکردم.

بازنشر در: تریبون

چندوقت قبل، با یکی از دوستان‌م صحبت از وقت نماز عشا شد؛ دوستم معتقد بود تا اذان صبح می‌توانیم نماز عشا را بخوانیم و من معتقد بودم فقط تا نیمه‌شب می‌توانیم بخوانیم و بعدش نماز قضا می‌شود. به دنبال جواب قطعی سایت‌های مراجع را بررسی کردم و نظرات آنها را درآوردم؛ نظرات مختلف بود و البته همه مراجع در حالت اختیار بعد از نیمه‌شب‌شرعی نماز را قضا می‌دانستند.
برای بزرگ شدن عکس‌ها، روی آنها کلیک کنید.

امام خمینی:
آیه الله‌خامنه‌ای:

آیه‌الله سیستانی:

آیه‌الله مکارم:

آیه‌الله وحید خراسانی:

آیه‌الله صافی:

آیه‌الله نوری‌همدانی:

وَإِذَا حُیِّیْتُم بِتَحِیَّهٍ فَحَیُّواْ بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللّهَ کَانَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ حَسِیبًا

و چون به شما درود گفته شد، شما به صورتی بهتر از آن درود گوئید یا همان را در پاسخ برگردانید
که خدا همواره به هر چیزی، حساب‌رس است.

سوره مبارکه نساء آیه ۸۶

یادم میاد یکی از معلم‌های دبیرستان، این آیه را برامون خوند و گفت وقتی یکی بهتون میگه “سلام” در جواب باید مثلا بگید “سلام علیکم” یا همان “سلام” را بگید؛ وقتی یکی بهتون گفت “سلام علیکم” شما بگید “سلام علیکم و رحمه الله” یا بگید “سلام علیکم” یا “علیکم السلام” نمی‌تونید در جواب بهش بگید “سلام” باید جوابِ سلام یا مثل خودش باشه یا به صورتی بهتر.

خدا حساب‌رس دقیق‌ه؛ حتی همین الان که من این مطلب را اینجا نوشتم، برای آن معلم من، که اصلا یادم نیست کی بود و اسم‌ش چی بود، ثواب می‌نویسه.

برای پایان‌نامه‌ام دنبال یک کتاب‌م؛ زبده‌البیان. یک کتاب درباره آیات‌الاحکام که به زبان عربی نوشته شده. در نت سرچ کردم و به این مطلب رسیدم که قرار بوده تا آخرِ شهریور امسال ترجمه فارسی‌ش به بازار بیاد. نسخه الکترونیکی کتاب را روی نرم‌افزار جامع‌فقه‌اهل‌بیت داشتم ولی برای مراجعه دائمی و زیاد ترجیح میدم نسخه چاپی و کاغذی کتاب را داشته باشم و برای همین به امید پیدا کردن نسخه عربی کتاب رفتم انقلاب. تقریباً مطمئن بودم که نسخه فارسیش را پیدا نمی‌کنم و برای همین از همان اول سراغِ نسخه اصل و عربی را گرفتم.

سراغ انتشارات درسی که اصلا نرفتم چون می‌دونستم کتابیه که ممکنه حتی اسمش به گوش خیلی‌ها نخورده باشه و داشتن چنین کتابی فقط مختص بعضی از انتشاراتی‌هاست. سراغ همان چند تا انتشارات و مغازه‌ای که فکر میکردم ممکنه کتابی با موضوع “آیات‌الاحکام” داشته باشند رفتم، ولی فروشندگان یا اصلاً اسمش را نشنیده بودند یا چنین کتابی را نداشتند.

از هرکدام‌شان هم که پرسیدم چنین کتابی را کدام انتشارات میتونم پیدا کنم، هیچ‌کس جوابِ مشخصی بهم نداد.

زبده‌البیان کتابیه که آیات‌ی که در قران درباره موضوعات فقهی بیان شده است را بررسی میکنه و تقسیم‌بندی‌های کتاب هم تقریبا مشابه تقسیم‌بندی کتاب های فقهی است مثل کتاب الصلاه، کتاب الطهاره و … ولی پیدا کردن چنین کتابی در پایتخت یک کشور مسلمان خیلی سخته. کتابی که در زمینه ایات قران نوشته شده.

مساله این کتاب را می‌ذارم کنار و پیدا نکردنش را به پای این میذارم که کتاب خیلی معروفی نیست و ممکنه در بین دانشجو‌ها و حتی اساتید معارف هم ناشناخته باشه! و موضوع را کمی کلی‌تر نگاه می‌کنم. کتاب‌هایی که در حوزه دین و علوم دینی در سال‌های قبل نوشته شده؛ برای پیدا کردن چنین کتاب‌هایی که محتوی علوم دینی دارند و توسط علما و نویسندگان سال‌ها و قرن‌های قبل نوشته شده‌اند، انتشارات و موسسه خاصی وجود دارد؟ خیلی از این کتاب‌ها منبع اصلی و مهم علوم دینی هستند ولی پیدا کردن آنها گاهی به اندازه سختی نوشتن‌شان توسط نویسنده با امکانات محدود زمان قدیم می‌شود!

یادم هست چند سال پیش هم مقاله‌ای می‌نوشتم که باید یکی از کتاب‌های فیض کاشانی را بررسی می‌کردم، کتابخونه‌ای نبود که برای پیدا کردن این کتاب سر نزنم و آخر نسخه الکترونیکی‌اش را فقط تونستم پیدا کنم. یکی از کتاب های شیخ صدوق را هم برای همان مقاله می‌خواستم که فقط نسخه سنگی‌اش در کتابخانه مجلس بود و  بس!

وقتی در خیابان انقلاب و بین انتشاراتی‌ها می‌چرخیدم و سراغ کتاب م را می‌گرفتم، این سوال مدام در ذهنم بود که یعنی انتشارات خاصی برای چاپ این آثار و کتب در ایران و جمهوری اسلامی نداریم؟ مسلماً داریم و من از بودنشان خبر ندارم. یا در تهران شعبه ندارند و در قم یا مشهد مستقر هستند، گفتم بنویسم اینجا، شاید کسی بداند انتشارات خاصی در جمهوری اسلامی این نوع کتاب‌ها را چاپ میکند یا خیر؟ اصلا نیازی به چاپ مجدد این کتب داریم یا نه؟ این کتابها باید در همان نسخه‌های سنگی و خطی بمانند و بروند در موزه! دانشجو و طلبه‌های امروزی چه نیازی به کتب چند قرن پیش دارند؟!

در همه اینها (از بین رفتن تحریفات در عزاداری‌ها) مردم مسئولند. یعنی‏ شما مردمی که در روضه خوانی‌ها شرکت می‏‌کنید، هیچ خیال نمی‏‌کنید که در این‏ قضیه مسئول هستید، بلکه فکر می‏‌کنید که مسئول فقط گویندگان هستند. دو مسئولیت بزرگ مردم دارند، یکی اینکه نهی از منکر بر همه واجب است. وقتی می‏‌فهمند و می‏دانند که اغلب هم می‏دانند که دروغ است ، نباید در آن‏ مجلس بنشینند که حرام است و باید مبارزه کنند.

و دیگر از بین بردن‏ تمایلی است که صاحب مجلس‌ها و مستمعین به گرم بودن مجلس دارند و به‏ اصطلاح مجلس باید بگیرد، باید کربلا شود. روضه‌خوان بیچاره می‏‌بیند که‏ اگر هرچه می‏‌گوید راست و درست باشد آن‌طور که شاید و باید مجلس‏ نمی‏‌گیرد و همین مردم هم دعوتش نمی‏‌کنند، ناچار یک چیزی اضافه می‏‌کند. مردم باید این انتظار را از سر خودشان بیرون کنند و با رفتارشان آن روضه‏‌خوانی را که می‏‌میراند و مجلس را کربلا می‏‌کند تشویق نکنند.

کربلا می‏‌کند یعنی چه! مردم باید روضه راست بشنوند تا معارفشان، سطح فکرشان بالا بیاید و بدانند که اگر روحشان در یک کلمه اهتزاز پیدا کرد، یعنی با روح‏ حسین‌بن‌علی هماهنگ شد و در نتیجه اشکی ولو ذره‌‏ای، از چشمشان بیرون آمد واقعا مقام بزرگی است. اما اشکی که از راه قصابی کردن از چشم بیرون‏ بیاید اگر یک دریا هم باشد ارزش ندارد.

شهید مطهری/ حماسه حسینی/ جلد دو/ صفحه ۶۲ و ۶۳
در این لینک هم می توانید اصل مطلب را مشاهده کنید